W postępowaniu procesowym, na wniosek strony złożony w sądzie, przed którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy, sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości lub w części. Orzecznictwo wskazuje, że obowiązek uiszczenia opłaty od pisma podlegającego opłacie, a jednocześnie zawierającego wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, powstaje dopiero po oddaleniu tego wniosku (w całości lub w części) i musi być poprzedzony wezwaniem przewodniczącego o uregulowanie opłaty.
Kiedy można otrzymać zwolnienie z kosztów sądowych?
Sądowe zwolnienie od kosztów nie ma mocy wstecznej i działa od chwili złożenia wniosku o jego uzyskanie. A zatem jeśli stosowny wniosek zostanie złożony dopiero na etapie wnoszenia apelacji, sąd zwolni od kosztów związanych wyłącznie z opłatą od apelacji, ewentualnie innych kosztów i wydatków, które się dopiero pojawią.
Całkowite zwolnienie od kosztów sądowych oznacza, że strona, co do zasady, w ogóle nie ponosi opłat sądowych. Mamy tu do czynienia także z opłatą kancelaryjną, oraz wydatkami, do których należą np. wydatki związane z opinią biegłego. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, strona zwolniona całkowicie od kosztów sądowych nie jest wolna od obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej np. od apelacji. Dotyczy to wyłącznie spraw wszczętych przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, czyli przed dniem 10 marca 2007 r. W sprawach wszczętych po tej dacie, opłata podstawowa od strony całkowicie zwolnionej od kosztów nie jest pobierana.
Częściowe zwolnienie z kosztów procesu
Sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych w części, jeżeli strona jest w stanie ponieść tylko część tych kosztów. Częściowe zwolnienie od tych kosztów może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. Może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie. Strona częściowo zwolniona od kosztów sądowych obowiązana jest uiścić opłaty oraz ponieść wydatki w takiej wysokości, jaka nie jest objęta zwolnieniem przyznanym przez sąd. Zwolnienie od kosztów sądowych, przyznane stronie przez sąd w postępowaniu rozpoznawczym lub z którego strona korzysta z mocy ustawy, rozciąga się także na postępowanie egzekucyjne.
W zakresie, w jakim strona jest zwolniona od kosztów sądowych, koszty te obciążają tymczasowo Skarb Państwa. Tymczasowość ta polega na tym, że kosztami tymi sąd ostatecznie obciąży przeciwnika strony zwolnionej od kosztów w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. O ile zastosowanie znajdzie podstawowa zasada odpowiedzialności za wynik sprawy, w przypadku, gdy zwolniony wygra sprawę, sąd obciąży kosztami przegrywającego. W sytuacji odwrotnej, koszty pokrywa Skarb Państwa. Podkreślić przy tym należy, że zwolnienie od kosztów sądowych w razie przegranej w procesie nie uchyla obowiązku strony zwrotu drugiej stronie, kosztów zastępstwa procesowego, albowiem zwolnienie nie obejmuje wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika. Sąd może co prawda odstąpić od nałożenia na stronę obowiązku zwrotu kosztów procesu na podstawie art. 102 k.p.c., jednakże ustalenie, czy w danych okolicznościach zachodzą „wypadki szczególnie uzasadnione”, ustawodawca pozostawia swobodnej ocenie sądu, która następuje niezależnie od przyznanego zwolnienia od kosztów sądowych.
Oświadczenie o stanie majątkowym i rodzinnym
Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, która złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Jeżeli oświadczenie nie zostało złożone albo nie zawiera wszystkich wymaganych danych, wnioskodawca zostaje wezwany przez sąd do uzupełnienia lub poprawienia pisma, pod rygorem jego zwrotu. O zwolnienie od kosztów może się również ubiegać osoba prawna, jeżeli wykaże, za pomocą wszelkich dowodów, że nie jest w stanie tych kosztów ponieść. Warto zauważyć, że w praktyce sądowej całkowite zwolnienie osoby prawnej jest stosunkowo rzadkie. Sądy wychodzą z założenia, że podmioty prowadzące działalność gospodarczą powinny, planując wydatki, uwzględniać także konieczność posiadania środków na prowadzenie procesu sadowego.
Należy mieć na uwadze, że zwolnienie od kosztów może być cofnięte, jeśli okaże się, że okoliczności, na podstawie których zwolnienie nastąpiło, nie istniały lub ustały. W przypadku, gdyby okazało się, że strona podała w oświadczeniu nieprawdziwe dane, oprócz obowiązku uiszczenia wszystkich kosztów, będzie można ją skazać na grzywnę w wysokości do 1.000 złotych.
Warto pamiętać, że w obowiązującej w polskim systemie regulacji pomocy prawnej z urzędu, przyznanie przez sąd adwokata lub radcy prawnego z urzędu poprzedzone być musi zwolnieniem strony od kosztów sądowych.
Wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych
Uczestnik procesu sądowego w określonych sytuacjach ma możliwość złożenia wniosku z prośbą o zwolnienie z kosztów sądowych. Osoba ta musi wykazać, że pokrycie takich kosztów miałoby negatywny wpływ na budżet domowy lub firmowy. Polecam zapoznać się ze wzorami wniosków za zwolnienie z kosztów sądowych. Możesz zobaczyć jak wygląda pusty wzór oraz oświadczenie majątkowe (wzór oraz przykładowy).
Aktualizacja z 17.09.2019 r.