Nowelizacja Kodeku cywilnego z 30 maja 2008 roku (Dz.U. z 2008 roku, Nr 116, poz. 73) zaowocowała pewnymi trudnościami w kwestii dochodzenia zadośćuczynienia po śmierci bliskiej osoby w przypadku zdarzeń, które miały miejsce przed datą jej wejścia w życie (tj. 03.08.2008). Nie wprowadzała ona bowiem przepisów przejściowych, które dawałyby podstawę do dochodzenia owego roszczenia w oparciu o nowe rozwiązania prawne.
Naprzeciw potrzebie uregulowania tejże kwestii wyszedł Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia 22 października 2010 roku (sygn. III CZP 76/10) stwierdził, że najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r.
Najważniejsze przepisy uchwały
Warto w tym miejscu przytoczyć brzmienie wymienionych w uchwale przepisów:
Art. 448. W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Może też na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 § 3 stosuje się.
Art. 24. § 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków. W szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
- § 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
- § 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.
Stwierdzenie Sądu najwyższego
Katalog dóbr osobistych określony w art. 23 k.c. ma charakter otwarty. W orzecznictwie i w piśmiennictwie przyjmuje się zgodnie, że ochroną przewidzianą w art. 23 i 24 k.c. objęte są wszelkie dobra osobiste rozumiane jako pewne wartości niematerialne związane z istnieniem i funkcjonowaniem podmiotów prawa cywilnego. W życiu społecznym są uznawane s one za doniosłe i zasługujące z tego względu na ochronę. W judykaturze uznano, że do katalogu dóbr osobistych należy np. prawo do intymności i prywatności, płeć człowieka, prawo do planowania rodziny, tradycja rodzinna, pamięć o osobie zmarłej.
Trudno byłoby znaleźć argumenty sprzeciwiające się zaliczeniu do tego katalogu także więzi rodzinnych. Więzi te stanowią fundament prawidłowego funkcjonowania rodziny i podlegają ochronie prawnej (art. 18 i 71 Konstytucji RP, art. 23 k.r.o.). Skoro dobrem osobistym w rozumieniu art. 23 k.c. jest kult pamięci osoby zmarłej, to – a fortiori – może nim być także więź miedzy osobami żyjącymi. Nie ma zatem przeszkód do uznania, że szczególna więź emocjonalna między członkami rodziny pozostaje pod ochroną przewidzianą w art. 23 i 24 k.c.
Ponadto Sąd Najwyższy wskazał podobne stanowisko judykatury, wyrażone we wcześniejszym wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku. W uzasadnieniu wyroku z dnia 23 września 2005 r., I ACa 554/05 (nie publ.) stwierdził, że szczególna więź rodziców z dzieckiem, przysługująca zarówno dziecku, jak i rodzicom w prawidłowo funkcjonującej rodzinie, zasługuje na status dobra osobistego, podlegającego ochronie przewidzianej w art. 24 § 1 k.c.
Nowa linia orzecznicza
Warto nadmienić, że uchwała ta budziła pewne spory, gdyż pojawiały się głosy, że roszczenie o zadośćuczynienie po śmierci bliskiej osoby nie przysługuje w przypadku zdarzeń, które miały miejsce przed wspomnianą nowelizacją k.c. Sąd Najwyższy niedawno jednak potwierdził swoje stanowisko w uchwale z dnia13 lipca 2011 r. (sygn. akt III CZP 32/11) stwierdzając, że sąd może przyznać najbliższemu członkowi rodziny zmarłego zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 w związku z art 24 § 1 k.c., także wtedy, gdy śmierć nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r. wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Wobec powyższego właściwym wydaje się wniosek, że linia orzecznicza polskich sądów zmierzać będzie w tym właśnie kierunku.
Roszczenia po śmierci bliskiej osoby
Poszkodowany w skutek śmierci bliskiej osoby może uzyskać odszkodowanie. Można je uzyskać po wypadku komunikacyjnym z winy OC sprawcy, po wypadku przy pracy. Dodatkowo ubezpieczając się od następstw nieszczęśliwych wypadków NNW również mamy możliwość uzyskania jednorazowego odszkodowania na śmierć bliskiej osoby. Standardowo poszkodowany może liczyć nie tylko na zadośćuczynienie ale także stosowne odszkodowanie. Przeczytaj więcej na ten temat TUTAJ.
Aktualizacja z 12.09.2019 r.