Wypadki przy pracy występują na skutek winy lub zaniedbania ze strony pracodawcy, przez nieuwagę czy niedbalstwo pracownika, z winy osoby trzeciej, a czasem winny jest inny czynnik. W zależności od tego, kto ponosi odpowiedzialność za zaistnienie wypadku, może odczuć konsekwencje prawne lub finansowe zdarzenia. Sprawca wypadku może zostać obarczony nie tylko odpowiedzialnością cywilną, lecz nawet karną.
Jeżeli winę ponosi pracodawca…
Na pracodawcy ciąży obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, co wprost wynika z kodeksu pracy. Zaniedbanie tego obowiązku, tolerowanie niewłaściwych lub zagrażających życiu praktyk czy metod pracy może mieć dla pracodawcy poważne następstwa. Wszelkie uchybienia w przestrzeganiu zasad BHP, brak bezpiecznych warunków pracy, prawidłowego nadzoru, dobrej organizacji pracy lub zapewnienia środków ochrony życia i zdrowia ujawnione w protokole powypadkowym mogą stanowić podstawę do wyciągnięcia konsekwencji przez organy nadzorcze, a nawet organy ścigania (jeśli stały się przyczyną ciężkiego lub śmiertelnego wypadku przy pracy).
1.Kara, grzywna, mandat, wyrok karny
Nieprzestrzeganie przepisów BHP, w tym także brak zapewnienia środków ochrony życia i zdrowia, których przyczyną jest wystąpienie wypadku przy pracy u pracownika, mogą nieść dla pracodawcy konsekwencje finansowe. Wszelkie kontrole powypadkowe ze strony Inspektora Pracy, które potwierdzą rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy mogą skutkować dla pracodawcy karą, grzywną lub wnioskiem do ZUS o zwiększenie składki na ubezpieczenie wypadkowe. Dodatkowo za wykryte w firmie nieprawidłowości inspektor może nałożyć mandat od 1-2 tys. zł. Państwowa Inspekcja Pracy może nałożyć grzywnę nawet do wysokości 30 tys. zł. Również niepowiadomienie Inspektora Pracy o ciężkim lub śmiertelnym wypadku przy pracy może spowodować nałożenie na pracodawcę wysokiej kary.
W przypadku, gdy wina pracodawcy jest przyczyną ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub zgonu pracownika, może on również zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Skazany prawomocnym wyrokiem sądu, będzie musiał ponieść karę wyznaczoną przez sąd oraz wypłacić stosowne zadośćuczynienie poszkodowanemu lub jego rodzinie.
2. odszkodowanie dla pracownika
Wina pracodawcy za zdarzenie pozwala dodatkowo, oprócz uzyskania jednorazowego odszkodowania z ZUS, dochodzić odszkodowania uzupełniającego z OC pracodawcy lub bezpośrednio z jego kieszeni, jeśli nie jest ubezpieczony. W procesie uzyskiwania takiego roszczenia konieczne jest jednak wykazanie winy lub zaniedbania po stronie pracodawcy, które spowodowało wystąpienie wypadku.
Należy pamiętać, że nawet wyłączna wina pracodawcy nie ma wpływu na prawo pracownika do świadczeń odszkodowawczych wypłacanych przez ZUS. Jeśli pracownik nie przyczynił się do zdarzenia w znacznym stopniu, nie był pod wpływem środków odurzających czy alkoholu, ma prawo dochodzić jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy.
Jeżeli winę ponosi inny pracownik lub współpracownik…
Jeśli za spowodowanie wypadku przy pracy odpowiada osoba trzecia – inny pracownik lub współpracownik, poszkodowany nadal może dochodzić odszkodowania z ZUS. Jednakże całkowite wyłączenie odpowiedzialności pracodawcy może wykluczyć możliwość uzyskania odszkodowania z jego OC. Jeśli pracodawca dopełnił obowiązku nadzoru i kontroli nad sprawcą, stosował się do wszystkich zaleceń BHP, a wyłączną winę za zdarzenie ponosi inna osoba– może uwolnić się od odpowiedzialności za wypadek. Okoliczności wyłączające winę pracodawcy to siła wyższa, wyłączna wina pracownika lub osoby trzeciej, za którą pracodawca nie odpowiada.
Jednakże jeśli wypadek nastąpił ze względu na brak należytego nadzoru, nieprawidłową organizację pracy lub brak należytego przeszkolenia współpracownika lub kierownika, który stał się sprawcą wypadku, nadal pracodawca odpowiada za wypadek.
Gdy winę za wypadek ponosi inny pracownik – ponosi on osobistą odpowiedzialność karną (np. w przypadku spowodowania śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu), a pracodawca cywilną, tym samym od niego można ubiegać się o odszkodowanie.
Obok pracodawcy odpowiedzialność mogą ponieść także osoby kierujące pracownikami (kierownicy, majstrowie, brygadziści, managerowie). Winę za zdarzenie może również ponosić kilka osób równocześnie, jeśli działanie lub zaniedbanie każdego z nich przyczyniło się do wypadku.
Dodatkowo Państwowa Inspekcja Pracy może karać mandatami winnych wykroczeń przeciwko pracownikom lub za nieprzestrzeganie przepisów BHP. Kary mogą być nakładane także na osoby działające w imieniu pracodawcy lub samych pracowników np. na kierowników czy przełożonych, jeśli pracodawca upoważnił ich do wykonywania pewnych czynności lub zadań w swoim imieniu.
Jeżeli winę lub współwinę ponosi poszkodowany…
Niestety wielu nieuczciwych pracodawców próbuje przypisać wyłączną winę za wypadek osobie poszkodowanej, zrzucając tym samym na nią odpowiedzialność za zdarzenie, równocześnie pozbawiając pracownika prawa do należnych mu świadczeń powypadkowych.
Jednakże zgodnie z definicją wypadku przy pracy – jest to nagłe zdarzenie, które nastąpiło w związku z wykonywaną pracą podczas lub w związku z wykonywanymi obowiązkami i poleceniami przełożonych, lub nawet bez polecenia. Samo wykonywanie samowolnie pracy nie może być więc podstawą uznania wyłącznej winy pracownika za zdarzenie.
Konsekwencje winy lub współwiny pracownika za wypadek przy pracy:
1. brak prawa do świadczeń wypadkowych
Zawinione zachowanie poszkodowanego graniczące wręcz z umyślnym działaniem, lekceważenie przepisów ochrony życia i zdrowia lub praca pod wpływem alkoholu lub środków odurzających jest przyczyną uznania pracownika za wyłącznie winnego wypadku przy pracy. W razie stwierdzenia w protokole powypadkowym, że wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było zachowanie pracownika zostaje on pozbawiony wszelkich świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego – nie otrzyma on świadczeń zasiłku chorobowego w wysokości 100% ani jednorazowego odszkodowania z ZUS (jedynie świadczenie chorobowe w wysokości 80% jak w przypadku zwykłej niedyspozycji zdrowotnej).
Również działanie umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, jeśli pracownik zdaje sobie sprawę z naruszenia przepisów BHP i naraża się na niebezpieczeństwo, pozbawi go wszelkich świadczeń związanych z wypadkiem w tym zasiłku, renty, pełnego wynagrodzenia oraz prawa do odszkodowania zarówno z ZUS, jak i z OC pracodawcy.
Jeśli jednak pracownik zostanie uznany za współwinnego wypadku, zachowa świadczenia z ZUS i prawo do jednorazowego odszkodowania, chyba, że ZUS uzna, iż przyczynił się w znacznym stopniu do wypadku, podejmując decyzję odmowną wypłaty odszkodowania.
Jeśli poszkodowany będzie ubiegać się o wypłatę odszkodowania uzupełniającego z OC pracodawcy, lecz przyczyni się do wypadku, Towarzystwo Ubezpieczeń przy ocenie wysokości należnego odszkodowania może zastosować pomniejszenie kwoty odszkodowania o tzw. przyczynienie się poszkodowanego do szkody (o 50% w przypadku współwiny lub miej, jeśli poszkodowany jedynie przyczynił się do zwiększenia rozmiarów szkody, ale nie był jej sprawcą).
2. odpowiedzialność materialna za szkody
Jeśli pracownik jest wyłącznie winnym zaistniałego wypadku, a dodatkowo podczas niego doszło do uszkodzenia sprzętu, maszyny, innych uszkodzeń za które odpowiedzialność ponosi pracownik, pracodawca może od niego dochodzić roszczeń związanych z naprawieniem powstałej szkody. Może się to odbyć na zasadzie polubownej (ugodowej) np. przez potrącenie kosztów napraw z wynagrodzenia lub nawet na drodze sądowej.
Jeśli pracownik jest współwinny szkodzie, roszczenia powinny zostać proporcjonalnie rozłożone na wszystkie osoby odpowiedzialne, w tym także na pracodawcę, jeśli zawinił w tej kwestii.
3. zwolnienie z pracy
To ostateczność, w przypadku gdy w związku z naruszeniem obowiązków pracowniczych lub przepisów BHP dojdzie do wypadku z wyłącznej winy pracownika. Szczególnie może to mieć miejsce, w przypadku spowodowania wypadku pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających. W takim wypadku uzasadnione może być zwolnienie dyscyplinarne, tym bardziej, jeśli oprócz danego pracownika obrażenia odnieśli inni lub wystąpiły znaczne szkody w majątku pracodawcy.
Więcej informacji o wypadkach przy pracy odnajdziesz w Vademecum poszkodowanego po wypadku przy pracy (odszkodowanie z OC pracodawcy) oraz Vademecum poszkodowanego po wypadku przy pracy – jednorazowe odszkodowanie z ZUS.