Zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie podejrzanego o przestępstwo służy zabezpieczeniu prawidłowego prowadzenia postępowania karnego. Jest to również forma pozbawienia wolności osoby niewinnej. Jako stosowany środek budzi kontrowersje, gdy zaczyna odbiegać charakterem od „tymczasowego”. Tymczasowe aresztowanie pod względem dolegliwości dla osoby izolowanej praktycznie nie różni się znacząco od odbywania kary pozbawienia wolności. Niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie to w Polsce wciąż poważny problem.
Podstawa prawna roszczeń o niesłuszne zatrzymanie
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych a dokładnie w art. 9 ust. 5 mówi o tym, że każdy, kto został bezprawnie aresztowany lub zatrzymany, ma prawo do odszkodowania, którego może dochodzić w drodze sądowej.
Podobny zapis można odnaleźć Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Artykuły mówiące o prawie do odszkodowania w takich przypadkach:
- Art. 5 ust. 5 stwierdza, że każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.
- Art. 41 ust. 5 Konstytucji RP stanowi, że każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.
- Art. 552 § 4 Kodeksu postępowania karnego mówi „odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje również w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania”. Czyli osoby niewinne i niesłusznie zatrzymane, jak również tymczasowo aresztowane mogą skorzystać z uprawnienia do odszkodowania i zadośćuczynienia. Warto tutaj podkreślić, że wyrok uniewinniający nie zawsze wskazuje tymczasowe aresztowanie za niewątpliwie niesłuszne.
Podstawą do rozważań nad brakiem słuszności tymczasowego aresztowania jest osoba uprzednio tymczasowo aresztowana. Nie oznacza to jednak automatycznego uznania tymczasowego aresztowania za niewątpliwie niesłuszne.
Ważne jest też to, że ofiara przestępstwa ma możliwość uzyskać odszkodowanie od Skarbu Państwa w pewnych określonych. Przeczytaj artykuł w tym temacie i dowiedź się więcej.
Przedawnienie roszczeń za tymczasowe aresztowanie
Żądanie odszkodowania zgłasza się w sądzie okręgowym, w którego okręgu wydano sprawie orzeczenie wskazujące na niewinność aresztowanego. Ważne jest aby wniosek został złożony w ciągu roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Po upływie tego terminu wniosek o roszczenia odszkodowawcze niestety zostanie oddalony przez sąd.
Odszkodowanie a zadośćuczynienie za niesłuszne zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie
Osoba tymczasowo aresztowana o ile spełnieni wszystkie formalne przesłanki, ma prawo od Skarbu Państwa do odszkodowania za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.
Odszkodowanie służy naprawieniu poniesionej szkody, którą rozumie się jako faktycznie poniesioną stratę oraz utracone korzyści. Zadośćuczynienia za doznaną krzywdę to rodzaj odszkodowania za szkodę niematerialną. Ma zrekompensować krzywdę wyrządzoną niesłusznym zatrzymaniem czy aresztowaniem.
Wysokość zadośćuczynienia
Za niesłuszne tymczasowe aresztowanie uznaje się takie aresztowanie, które powoduje dolegliwości, których dana osoba nie powinna ponieść.
Niestety nie ma iloczynu stawki wyznaczonej za jeden dzień aresztowania. Tak więc nie ma przelicznika według którego można wyliczyć wysokość należnego zadośćuczynienia. Sąd przy określaniu wysokości zadośćuczynienia za niesłuszne aresztowanie/zatrzymanie bierze pod uwagę:
- czas izolacji,
- okoliczności takie jak powstała skaza na dobrym imieniu,
- ujemne skutki w wizerunku biznesowym,
- rozłąka z bliskimi i krzywda nią wyrządzona.
Zakres krzywdy jest czymś niewymierzalnym i indywidualnym dla każdego człowieka. W związku z tym wysokość odszkodowania za niesłuszne aresztowanie to kilkuset złotych lub nawet kilka milionów np.:
- Sąd Apelacyjny wydał wyrok 18 000 zł tytułem zadośćuczynienia za 84 dni aresztu, co uchylił Sąd Najwyższy wyrokiem Izby Karnej z dnia 10.12.2015 r. (syg. akt II KK 275/15);
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi wskazuje, że kwota 90 000 zł tytułem zadośćuczynienie jest adekwatna za 89 dni aresztu, po czym Sąd Apelacyjny w Warszawie zmniejszył tę kwotę do 15 000 zł za 4 miesiące i 11 dni aresztu;
- Sąd Okręgowy w Białymstoku przyjął, że za 7 miesięcy aresztu poszkodowanemu przysługuje kwota 16 500,00 zł tytułem zadośćuczynienia;
- Wyrokiem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim za 3 miesiące i 24 dni przyznano poszkodowanemu kwotę 10 000 zł;
- Sąd Apelacyjny w Katowicach w jednym ze swych wyroków zasądził kwotę 101.844,63zł za 1 rok 3 miesiące i 15 dni tymczasowego aresztowania.
Czasem sąd również po analizie dowodów oddala dowództwo.
Sprawdź, czy poszkodowany może dostać odszkodowanie za pobicie.
Statystyka zasądzenia zadośćuczynienia i odszkodowania z powodu niesłusznego tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie
Prawomocnie zasądzone odszkodowania – tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie
Lata liczba osób łączna wysokość zasądzonych odszkodowań (zł)
2009 175 2 360 096
2010 167 4 305 308
2011 204 4 225 422
2012 171 4 516 001
2013 164 5 561 172
2014 156 7 436 178
2015 146 5 036 507
2016 103 4 311 489
2017 101 4 091 860
Prawomocnie zasądzone zadośćuczynienia – tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie
Lata liczba osób łączna wysokość zasądzonych zadośćuczynień (zł)
2009 101 2 381 873
2010 229 5 129 136
2011 312 9 276 324
2012 286 8 998 131
2013 306 12 212 570
2014 344 12 660 938
2015 258 9 512 588
2016 215 10 769 521
2017 243 11 789 524
Droga Sądowa
Chcąc uzyskać odszkodowanie za niesłuszne zatrzymanie lub aresztowanie należy wziąć pod uwagę drogę sądową. Na drodze przedsądowej uzyskanie odszkodowania może być trudne. Warto więc dowiedzieć się jak wygląda droga sądowa, jakie ma etapy i jakie koszty trzeba ponieść. Przeczytaj artykuł i dowiedź się więcej: Proces sądowy o odszkodowanie i zadośćuczynienie.
Aktualizacja z 17.01.2020 r.