Kancelarie odszkodowawcze z perspektywy Rzecznika Ubezpieczonych

Analizując dane statystyczne z ostatnich kilku lat stwierdziliśmy, że zdecydowanie wzrasta liczba spraw kierowanych do Biura Rzecznika Ubezpieczonych za pośrednictwem pełnomocników poszkodowanych osób. Dynamikę tych spraw obrazuje coraz szerszy udział szeregu pełnomocników w postępowaniach likwidacyjnych. Zwłaszcza w odniesieniu do obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Interwencje do Rzecznika w sprawie odszkodowań

Większość z kierowanych do Rzecznika interwencji, pochodziła od podmiotów, który nie posiadają jednoznacznie określonych podstaw prawnych do świadczenia pomocy prawnej obywatelom. Są to przedstawiciele korporacji prawniczych tj. adwokaci, radcy prawni czy też w zakresie obsługi ubezpieczeń, brokerzy. Są to bowiem wyspecjalizowane kancelarie lub firmy świadczące usługi w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych czy ubezpieczeniowych. Działają w oparciu o system wynagrodzenia w postaci udziału procentowego w uzyskanym odszkodowaniu. Postępowania windykacyjne prowadzone przez te podmioty dotyczą głównie pozyskiwania świadczeń za tzw. szkody osobowe należne poszkodowanym w wypadkach drogowych, korzystającym z ochrony ubezpieczeniowej sprawcy wynikającej z umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, a także innych umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Chodzi tu przede wszystkim o takie świadczenia, jak:

zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę w sytuacji gdy poszkodowany doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju organizmu;
zwrot wszelkich kosztów związanych z wypadkiem;
stosowne odszkodowanie;
zwrot kosztów pogrzebu dla najbliższych członków rodziny osoby zmarłej w wyniku wypadku;
przyznawane w obu sytuacjach świadczenia rentowe.

Kwoty przyznawanych świadczeń jednorazowych (zadośćuczynień i odszkodowań) wynikające z ich kompensacyjnego charakteru jak i często wieloletni cykl wypłat w odniesieniu do świadczeń periodycznych (renty) sprawiają, że stają się one przedmiotem zainteresowania pełnomocników reprezentujących poszkodowanych lub ich rodziny. Z drugiej strony świadczenia te są szczególnie ważne dla poszkodowanych w wypadkach lub ich bliskich. Mają na celu naprawienie powstałych po ich stronie krzywd oraz uzasadnioną rekompensatę strat. W części przypadków zapewnienie dalszego bytu po tragicznych w skutkach wypadkach.

Pośrednictwo w uzyskaniu odszkodowania – obawy Rzecznika

Wątpliwości Rzecznika Ubezpieczonych związane ze świadczeniem usług pośrednictwa w uzyskiwaniu odszkodowań od zakładów ubezpieczeń przez tzw. kancelarie odszkodowawcze sprowadzają się do uzasadnionych naszymi obserwacjami obaw. Uważamy, że w szeregu przypadków cierpi na tym słuszny interes poszkodowanego lub bliskich jemu osób z następujących powodów:

występujących w praktyce przypadków braku wystarczającego przygotowania merytorycznego po stronie niektórych spośród pełnomocników w prowadzonym postępowaniu odszkodowawczym;
stosowania rażącego wyzysku reprezentowanych osób, polegającego na zupełnej dowolności pobieranych opłat, które są absolutnie nie ekwiwalentne w stosunku do świadczonych usług. Obrazuje to bardzo wysoki poziom prowizji, sięgających od 30 do 50% przyznawanych świadczeń jednorazowych. Przy czym ich wysokość powiększona jest o 22% podatek VAT, oraz krotność świadczeń okresowych. Szczególny niepokój Rzecznika budzi także praktyka polegająca na wyrażeniu zgody przez zleceniodawcę na przekazywanie należnych mu świadczeń, bezpośrednio na konto bankowe pełnomocnika. W rażących przykładach dotyczy to przekazania poszkodowanemu niewielkiej części z otrzymywanych świadczeń od ubezpieczyciela;
stosowania w umowach o wykonanie usługi polegającej na uzyskaniu świadczeń odszkodowawczych, zapisów o charakterze abuzywnym tzn. niedozwolonych klauzul umownych jak przykładowo postanowień wyłączających wypowiedzenie umowy przez zleceniodawcę.

Inne przykłady złych praktyk kancelarii odszkodowawczych

ograniczania po stronie poszkodowanego klienta możliwości w dochodzeniu naprawienia szkody wyrządzonej błędem w podejmowanych czynnościach przez kancelarię. Wynika to z faktu, że na podmiotach tych nie ciąży obowiązek zawarcia umowy odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności zawodowej;
sygnalizowanego przez poszkodowanych prawdopodobnego naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych osób. Pozyskiwanie ich w części przypadków wydaje się być mało transparentne czy wręcz w części przypadków nielegalne;
braku możliwości reprezentowania klienta w postępowaniu przed sądem. Chodzi tutaj o brak uprawnień procesowych po stronie osób zajmujących się działalnością w omawianym zakresie;
wyjątkowo nieetycznego sposobu akwizycji klientów poprzez poszukiwanie kontaktu z nimi lub ich bliskimi w placówkach służby zdrowia, na pogotowiu ratunkowym, jednostkach Policji, Straży Pożarnej a nawet domach pogrzebowych i na cmentarzach;
ograniczania po stronie poszkodowanych i ich bliskich w możliwościach sankcjonowania nieetycznego postępowania kancelarii odszkodowawczych. Dotyczy to braku objęcia ich działalności zarówno nadzorem ze strony Państwa jak i organizacji samorządowej czy też korporacji zawodowej.

Uregulowanie prawne działania kancelarii odszkodowawczych

Z tych względów w ocenie Rzecznika Ubezpieczonych rynek tego typu podmiotów dojrzał do uregulowania prawnego celem wyeliminowania dostrzeganych nieprawidłowości. Postępowania likwidacyjne, które są istotą wykonania umowy ubezpieczenia z udziałem w nich pełnomocników, powinny bowiem przebiegać w sposób profesjonalny. Ma też przede wszystkim gwarantować poszkodowanym i innym osobom korzystającym z dobrodziejstw umowy ubezpieczenia ochronę najcenniejszych dla nich dóbr. Chodzi tutaj o zabezpieczenie interesów słabszej strony tego stosunku – szeroko pojmowanych konsumentów usług ubezpieczeniowych, eliminując nadużycia ze strony pośredników.

Przede wszystkim, słusznym postulatem wydaje się wprowadzenie w tym obszarze ścisłego nadzoru ze strony Państwa. W naszej ocenie należałoby rozważyć powierzenie nadzoru nad kancelariami Komisji Nadzoru Finansowego, Ministerstwu Sprawiedliwości lub Finansów. Weryfikowałyby przygotowanie i rękojmię prowadzenia tego typu działalności, a także dysponowałyby szerokim katalogiem instrumentów władczych i byłyby w stanie na bieżąco przeciwdziałać dostrzeganym nieprawidłowościom.

Kwestia wynagrodzenia kancelarii odszkodowawczych

Inną, wyjątkowo istotną z punktu widzenia poszkodowanych pozostaje również kwestia ograniczenia dowolności w kształtowaniu wynagrodzeń kancelarii poprzez określenie ich maksymalnych wysokości. W tym zakresie można wyobrazić sobie różne modele tym nie mniej można skorzystać z rozwiązań, które są obecne w polskim ustawodawstwie wzorując się na regulacjach w tym obszarze. Obowiązują one adwokatów, radców prawnych, komorników czy notariuszy precyzyjnie określających wysokość taksy za podejmowanie czynności. Kancelarie odszkodowawcze głównie realizują czynności pomocy prawnej na etapie przed sądowego dochodzenia roszczeń z umów ubezpieczenia. Dlatego też wprowadzenie tutaj limitów wynagrodzenia liczonych od uzyskanych świadczeń wydaje się zabiegiem najprostszym i obiektywnie weryfikowalnym.

Błędy pełnomocnika

Ponadto jest oczywiste, że kancelarie podobnie jak inne podmioty świadczące pomoc prawną mogą popełnić znaczący dla swojego kontrahenta błąd. Przykładowo działając w jego imieniu podpiszą ugodę, w której podejmą oświadczenie o zrzeczeniu się dalszych roszczeń czy też podejmą pochopną decyzję o kapitalizowaniu renty, co uniemożliwi po kilku latach dalszą jego egzystencję. Skutki tego typu błędów a w ich efekcie szkód powinny być kompensowane i najlepszym elementem systemu byłoby obowiązkowe ubezpieczenie OC.

Podobnie jak przy wysokości wynagrodzenia można się tutaj wzorować na regulacjach opisujących obowiązkowe ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej dla członków korporacji prawniczych. Jednakże naszej ocenie wysokość minimalnej sumy gwarancyjnej powinna uwzględniać rozmiar prowadzonej działalności mierzonej np. obrotami (tzn. im wyższe obroty tym wyższa minimalna suma). Z drugiej strony system taki rodzi szereg zagrożeń. Można łatwo wyobrazić sobie sytuacje, w której zakłady ubezpieczeń chcąc się pozbyć z rynku niewygodnych dla nich graczy (kancelarii odszkodowawczych) odmawialiby zawarcia tego typu umów.

Weryfikacja osób prowadzących działalność odszkodowawczą

Patrząc na brak profesjonalizmu po stronie niektórych kancelarii słusznym wydaje się również wprowadzenie systemu weryfikacji umiejętności osób, które prowadzą tego typu działalność. Ma to miejsce przy innych korporacjach prawniczych, czy środowisku brokerów. Oczywiście oceną wiedzy takich osób powinni zajmować się eksperci z obszaru prawa cywilnego szczególnie odszkodowawczego i ubezpieczeniowego. Mogli by to być przedstawiciele Ministra Sprawiedliwości, Ministra Finansów, Komisji Nadzoru Ubezpieczeniowego czy Rzecznika Ubezpieczonych.

Klauzule abuzywne w umowach

W odniesieniu do występujących we wzorcach stosowanych przez kancelarie klauzul abuzywnych wydaje się, że nie potrzeba tutaj specjalnych regulacji. Wystarczy sprawne działanie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w oparciu o posiadane kompetencje. Oczywiście potrzebna jest tutaj także aktywność podmiotu, który będzie nadzorował tego typu działalność. Z drugiej jednak strony można także rozważyć zapisanie na wzór postanowień regulujących zawartość ogólnych warunków ubezpieczenia ram treściowych wzorców umownych, co prawdopodobnie wpłynęłoby na zrozumienie przez konsumentów i większą transparentność tego typu usług.

Działania Rzecznika

Wskazywane powyżej problemy i sygnały odbierane przez rynek skłoniły Rzecznika Ubezpieczonych do podjęcia określonych prawem działań, których celem jest ochrona słusznych interesów uprawnionych z umowy ubezpieczenia. Po pierwsze, Rzecznik wystąpił do Ministra Finansów, z wnioskiem o rozważenie możliwości ujęcia w ramy prawne działalności pełnomocników i podmiotów specjalizujących się w dochodzeniu roszczeń od zakładów ubezpieczeń. Z informacji uzyskanych przez Rzecznika wynika, iż resort finansów podjął już prace legislacyjne we wskazywanym obszarze.

Ponadto, Rzecznik Ubezpieczonych wystąpił do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z zawiadomieniem o podejrzeniu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów poprzez stosowanie niedozwolonych wzorców umownych przez niektóre spośród wskazanych przedsiębiorców. W tym m.in.. rażące uprzywilejowanie przedsiębiorcy czy też rażąco wygórowane wynagrodzenie za świadczone usługi. Rzecznik Ubezpieczonych w tej sprawie otrzymał już odpowiedź UOKiK, w której zawarte jest potwierdzenie zasadności wnoszonych zarzutów wraz z informacją o podjęciu działań. Ponadto odbieramy z rynku pozytywne informacje, iż większość z podmiotów po interwencji UOKiK nie chcąc narazić się na sankcję dopracowało stosowane wzorce umowne dostosowując je do wymogów stawianych w przepisach prawa. Niektóre z nich, co należy ocenić pozytywnie, konsultowały stosowane wzorce z własnej inicjatywy.

Stosunek Rzecznika do kancelarii odszkodowawczych

Na koniec pragniemy jednoznacznie podkreślić, że działania Rzecznika w tym przedmiocie nie dowodzą negowania potrzeby funkcjonowania na rynku ubezpieczeniowym tych podmiotów. Nie oznaczają też wrogiego do nich stosunku. Jesteśmy bowiem zdania, że podmioty te wypełniają przestrzeń między konsumentem a ubezpieczycielem stanowiąc uzupełnienie istniejących dotychczas usług kancelarii prawniczych. Fakt, iż podmioty te znajdują chętnych na swoje usługi świadczy przede wszystkim o negatywnym postrzeganiu działalności zakładów ubezpieczeń, do których poszkodowani obawiają się zgłosić ze swoimi roszczeniami samodzielnie. Poszkodowani mając bowiem do dyspozycji usługi wyspecjalizowanych podmiotów są przekonani, iż ich roszczenia zostaną zaspokojone w pełniejszy sposób, niż zrobiłby to bezpośrednio zakład ubezpieczeń.

Takie postrzeganie zakładów ubezpieczeń oraz korzystanie z usług omawianych podmiotów niedobrze świadczy o jakości postępowań likwidacyjnych prowadzonych przez zakłady ubezpieczeń. Wydaje się, że branża ubezpieczeniowa powinna sobie uświadomić, że jeśli likwidacja szkody następowałaby w zgodzie z obowiązującymi przepisami prawa i linią orzecznictwa przyjmowaną w sposób profesjonalny, miejsca na konflikty z dziesiątkami tysięcy klientów zakładów ubezpieczeń byłoby znacznie mniej. Nie było by także setek podmiotów zawodowo trudniących się pośrednictwem w uzyskiwaniu od zakładów ubezpieczeń roszczeń z tytułu zawartych umów ubezpieczenia.

Podsumowanie

Stąd też zasadna wydaje się propozycja Rzecznika by wprowadzić ład w działalność tych podmiotów poprzez ujęcie jej w ramy prawne. Celem jest profesjonalne i bezpieczne służenie pomocą konsumentom usług ubezpieczeniowych. W naszej ocenie te podmioty, które z poszanowaniem prawa, profesjonalnie oraz etycznie świadczą tego typu usługi nie mają jakichkolwiek podstaw aby obawiać się regulacji reglamentacyjnej ze strony Państwa.

Więcej o Rzeczniku Finansowym

Rzecznik Finansowy (wcześniej Rzecznik Ubezpieczonych) miał za zadanie chronić interesy poszkodowanych. I dalej to robi. Sprawdź jak Rzecznik Finansowy może pomóc poszkodowanemu uzyskać odszkodowanie.

Aktualizacja z 16.09.2019 r.